اعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بسم الله الرحمن الرحیم

ماشاءالله لا قوة الا بالله

موضوع: فریضه روزه از منظر آیات قرآن کریم

پیش گفتار

 در این مقال با یاری جستن بیش از پیش از فضل و رحمت الهی و از جهاتی همچون وجوب امر بر مومنین، حلول ماه مبارک رمضان، اهمیت، آثار، برکات و سابقه فریضه روزه و ...؛ قصد بر این است تا ان شاءالله موضوع مذکور بر اساس آیات قرآن مجید مورد تبیین قرار گیرد. 

گفتار نخست

الف)وجوب روزه به عنوان یک تکلیف عبادی از فروع دین اسلام

    که در این خصوص میتوان به این آیات الهی اشاره نمود:

1) «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (183)بقره».

 اى کسانى که ایمان آورده‏ اید روزه بر شما مقرر شده است همان گونه که بر کسانى که پیش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد که پرهیزگارى کنید(183)بقره.

اینکه برابر این آیه کریمه روشن میشود که:

 - به طریق اولی مخاطب در این آیه مومنین می باشند.

 - اینکه از سوی خداوند یکتا، روزه بر آنان نوشته و واجب شده است.

 - اینکه این فریضه بعنوان سابقه امر بر امتهای پیش از شریعت محمدی ص نیز جریان داشته و واجب گردیده بوده است.

 - اینکه در این خصوص باید فرمان الهی را برد که مصداقی از مصادیق تقوی الله است.

2)أَیَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (184)بقره»./

[روزه در] روزهاى معدودى [بر شما مقرر شده است] [ولى] هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد [به همان شماره] تعدادى از روزهاى دیگر [را روزه بدارد] و بر کسانى که [روزه] طاقت‏ فرساست کفاره‏ اى است که خوراک دادن به بینوایى است و هر کس به میل خود بیشتر نیکى کند پس آن براى او بهتر است و اگر بدانید روزه گرفتن براى شما بهتر است(184).

 اینکه برابر این آیه کریمه روشن میشود که:

 - فریضه روزه، روزهایی قابل شمارش و معدود را در بر میگیرد.

 - اینکه افراد بیمار یا در حال سفرِ مشمولِ این ایام مشخض، باید قضای روزهایی را که نتوانسته اند روزه بگیرند؛ عینا در روزهای دیگر که به ترتیب، سلامت خود را به لطف الهی باز یافته یا از سفر بازگشته اند بگیرند و بنابراین روزه از آنان ساقط نمی شود.

 - اینکه افرادی که روزه گرفتن برایشان طافت فرساست باید که کفاره ای مبنی بر تامین خوراک بینوا بپردازند.

 - اینکه روزه گرفتن برای مومنین خیلی بهتر است اگر بدانند.

3) شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (185)بقره». /

 ماه رمضان [همان ماه] است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است [کتابى ] که مردم را راهبر و [متضمن] دلایل آشکار هدایت و [میزان] تشخیص حق از باطل است پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد و کسى که بیمار یا در سفر است [باید به شماره آن] تعدادى از روزهاى دیگر [را روزه بدارد] خدا براى شما آسانى مى‏ خواهد و براى شما دشوارى نمى‏ خواهد تا شماره [مقرر] را تکمیل کنید و خدا را به پاس آنکه رهنمونیتان کرده است به بزرگى بستایید و باشد که شکرگزارى کنید(185).

اینکه برابر این آیه کریمه روشن میشود که:

- ایام معدوداتی که باید مومنین به عنوان فریضه و فرع دین روزه باشند و آن روزهای معدود را برابر آیه 184 بقره روزه بدارند؛ به تمام روزهای ماه رمضان تعلق دارد که قرآن مجید هم در همین ماه نازل شده است.

- اینکه هر کس از مومنین که شاهد فرا رسیدن این ماه یعنی رمضان باشد، بنابراین بایسته و فرض است که به طور کامل تمام روزهای آن را روزه بدارد؛ مگر بیماران و مسافرین که باید عینا قضای روزهایی از این ماه را (رمضان) که نتوانسته اند روزه بگیرند در روزهای پس از این ماه بجا آورند. البته بیماران پس از بهبودی یافتن، مکلف به قضای روزه روزهایی که بیمار بوده و نتوانسته اند روزهایی از ماه رمضان را بگیرند میباشند. پس منطبق بر این آیه (185 بقره) و کلام الهی روشن میشود که مومنینی که نه مسافر و نه بیمار هستند، با مشاهده ماه رمضان، مکلف به ادای این فریضه در تمام روزهای این ماه یعنی رمضان المبارک میباشند.

- اینکه باید شکر گزار نعمت های الهی از جمله مرتبط با این فریضه و احکام آن بود و او را بخاطر هدایت کردن مومنین ستود و به بزرگی یاد کرد.

4) وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ (186)بقره. /

 و هرگاه بندگان من از تو در باره من بپرسند [بگو] من نزدیکم و دعاى دعاکننده را به هنگامى که مرا بخواند اجابت مى ‏کنم پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند باشد که راه یابند.(186).

- این آیه کریمه میرساند که بندگان خدا برای بهره مندی از اجابت دعاها و خواسته های شان از حضرت حق جل عظمته که نزدیک است؛ باید که هم اجابت دعوت و دستور او را در زمینه های مسلمانی و ... از جمله انجام این فریضه یعنی روزه گرفتن را بنمایند و هم از مومنین به او باشند تا به رشد و کمال برسند. البته خدای یکتا طی آیاتی از قرآن کریم، نحوه اینکه مومنین چگونه باید او را بخوانند؛ به روشنی متذکر گردیده است: «ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ ?55? وَلَا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ ?56? اعراف». / پروردگار خود را به زارى و نهانى بخوانید که او از حد گذرندگان را دوست نمى دارد(55) و در زمین پس از اصلاح آن فساد مکنید و با بیم و امید او را بخوانید که رحمت‏ خدا به نیکوکاران نزدیک است(56). // امری که خدای یکتا به حضرت محمد ص نیز یادآور شده است: « وَاذْکُرْ رَبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعًا وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَکُنْ مِنَ الْغَافِلِینَ ?205? إِنَّ الَّذِینَ عِنْدَ رَبِّکَ لَا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَیُسَبِّحُونَهُ وَلَهُ یَسْجُدُونَ ?206? اعراف». / و در دل خویش پروردگارت را بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس بى‏صداى بلند یاد کن و از غافلان مباش(205) به یقین کسانى که نزد پروردگار تو هستند از پرستش او تکبر نمى ‏ورزند و او را به پاکى مى‏ ستایند و براى او سجده مى کنند(206). // همانگونه که پیش از آن از حضرت زکریا مرتبط با روش خواندن خدای یکتا و برآورده شدن حاجتش از سوی خداوند، سخن به میان آمده است: « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ . کهیعص ?1? ذِکْرُ رَحْمَتِ رَبِّکَ عَبْدَهُ زَکَرِیَّا ?2? إِذْ نَادَى رَبَّهُ نِدَاءً خَفِیًّا ?3? مریم» با توجه به آیات 4-15 آن. / به نام خداوند رحمتگر مهربان .کاف‏ها یا عین صاد(1) [این] یادى از رحمت پروردگار تو [در باره] بنده‏ اش زکریاست(2) آنگاه که [زکریا] پروردگارش را آهسته ندا کرد(3). //

و تمام اینها بدان خاطر است که خدای یکتا نه تنها شنوای دانا و بینا، بلکه از رگ گردن به انسان نزدیکتر است: « وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ ?16? ق».و ما انسان را آفریده‏ ایم و مى‏ دانیم که نفس او چه وسوسه‏ اى به او مى ‏کند و ما از شاهرگ [او] به او نزدیکتریم(16).

گفتار دوم: مرتبط با احکام و اوقات شرعی فریضه روزه

- أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِکُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَکُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ وَعَفَا عَنْکُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَى اللَّیْلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ (187) بقره. /

 در شبهاى روزه همخوابگى با زنانتان بر شما حلال گردیده است آنان براى شما لباسى هستند و شما براى آنان لباسى هستید خدا مى‏ دانست که شما با خودتان ناراستى میکردید پس توبه شما را پذیرفت و از شما درگذشت پس اکنون [در شبهاى ماه رمضان مى‏ توانید] با آنان همخوابگى کنید و آنچه را خدا براى شما مقرر داشته طلب کنید و بخورید و بیاشامید تا رشته سپید بامداد از رشته سیاه [شب] بر شما نمودار شود سپس روزه را تا [فرا رسیدن] شب به اتمام رسانید و در حالى که در مساجد معتکف هستید [با زنان] درنیامیزید این است‏ حدود احکام الهى پس [زنهار به قصد گناه] بدان نزدیک نشوید این گونه خداوند آیات خود را براى مردم بیان مى ‏کند باشد که پروا پیشه کنند. (187)